ALS en frontotemporale degeneratie

De ontdekking in 2011 dat de C9orf72-genmutatie zowel FTD als amyotrofische laterale sclerose (ALS) kan veroorzaken, heeft een lang gekoesterde overtuiging getransformeerd dat ALS ‘puur’ een bewegingsstoornis is en dat FTD ‘puur’ een cognitieve of gedragsmatige vorm van dementie is.

Nu wordt erkend dat de C9orf72 gen is het meest voorkomende gen dat erfelijke FTD, ALS en ALS met FTD veroorzaakt. We weten nu dat verschillende andere genen ook beide ziekten kunnen veroorzaken. FTD, of frontotemporale degeneratie, is een progressieve hersenziekte met veranderingen in gedrag, persoonlijkheid en taaldisfunctie als gevolg van verlies van zenuwcellen in de frontale en temporale kwabben. ALS is een neurodegeneratieve ziekte met verlies van bovenste (gelokaliseerd in de hersenen) en onderste (gelokaliseerd in het ruggenmerg) motorneuronen die leidt tot verlamming, dysfagie, dysartrie en uiteindelijk ademhalingsinsufficiëntie.

Het beschrijven van het klinische syndroom waarbij zowel FTD als ALS bij dezelfde persoon voorkomen, is een gebied van actief onderzoek geweest en onze kennis van de onderliggende genetica, pathologie en klinische kenmerken breidt zich nog steeds uit. Op dit moment verwijst de meest uitgebreide beschrijving in de onderzoeksliteratuur naar dit complex als ALS - Frontotemporale spectrumstoornis.

Het huidige begrip van ALS met taalachterstanden is nog steeds onvolledig. Zowel de niet-vloeiende agrammatische als semantische varianten van primaire progressieve afasie zijn gemeld in verband met ALS.

Ken de tekens ... Ken de symptomen

Symptomen van een van de FTD-stoornissen (meestal bvFTD symptomen) worden vaak als eerste opgemerkt, met motorische symptomen later geïdentificeerd. Naast veranderingen in gedrag, persoonlijkheid en taalvaardigheid die kenmerkend zijn voor FTD, hebben mensen met ALS en FTD ook moeite met lopen, staan, hun handen gebruiken, spreken, slikken of ademen. Het ruggenmerg en de zenuwen buiten het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) die communiceren met spieren zijn aangetast, evenals de frontale en temporale kwabben. Motorische symptomen kunnen zijn:

Spier zwakte

Een progressief onvermogen om de armen, benen, gezicht, tong of nek te bewegen. Het begint vaak aan één kant van het lichaam en leidt uiteindelijk tot verlamming. Voorbeelden zijn onder meer:

  • Zwakte in de benen kan leiden tot struikelen en vallen
  • Moeite met het vastpakken van een pen of beker
  • Moeite met het optillen van de armen boven het hoofd
  • Onhandigheid bij het uitvoeren van fijne motorische bewegingen met handen of vingers (bijv. die nodig zijn om te typen, een overhemd dicht te knopen, te schrijven, enz.)
  • Moeilijkheden met ademhalen

Spieratrofie

Het verlies van spierweefsel.

Fasciculaties

Korte, spontane, ongecontroleerde spiertrekkingen.

spasticiteit

Langdurige, oncontroleerbare samentrekking van een spier, leidend tot benauwdheid en stijfheid.

Dysartrie

Langzame, onduidelijke spraak, als gevolg van het onvermogen om de mond- en gezichtsspieren te bewegen.

Dysfagie

Het onvermogen om te slikken. Symptomen zijn kwijlen en stikken in voedsel of speeksel. Dit kan leiden tot ondervoeding.

Diagnose

Het meest recente werk over het diagnosticeren van ALS (Strong, 2017) erkent een breed spectrum van ALS-presentaties. Het spectrum omvat ALS met alleen motorische symptomen, evenals ALS met gedrags- of cognitieve gebreken die niet voldoende zijn om te voldoen aan de criteria voor de diagnose van dementie. En er zijn personen met ALS met voldoende gedrags- of taalsymptomen om te worden gedefinieerd als ALS met frontotemporale degeneratie. Als u zich zorgen maakt dat u of een dierbare een van deze aandoeningen ervaart, of over een van de bovenstaande tekenen en symptomen, is het belangrijk om een arts te raadplegen.

Behandeling, management en wat te verwachten

Er is geen remedie voor ALS of FTD. Van Riluzol, het eerste geneesmiddel dat is goedgekeurd voor gebruik bij de behandeling van ALS, is aangetoond dat het de progressie van ALS bij sommige patiënten vertraagt en de overleving vergroot. Rasagiline, ontwikkeld voor de ziekte van Parkinson, is een monoamineoxidaseremmer maar heeft een neuroprotectieve werking. Het is gebruikt om ALS te behandelen en, in een recente gerandomiseerde gecontroleerde studie, lijkt het de overleving te verhogen. Andere medicijnen kunnen de symptomen van spierkramp en spasticiteit helpen verlichten. Op dit moment zijn er geen goedgekeurde medicijnen voor FTD. Symptomatische behandeling is geprobeerd met medicijnen die zijn ontwikkeld voor andere aandoeningen, maar hebben beperkt succes gehad bij aandoeningen van frontotemporale degeneratie.

Patiënten met deze diagnose ervaren meestal een snelle achteruitgang van zowel fysieke als cognitieve vaardigheden. Het verloop van ALS met frontotemporale degeneratie kan wel 2 tot 3 jaar duren, in tegenstelling tot het verloop van 5 tot 10 jaar dat vaker wordt gezien bij andere vormen van FTD.

Fysiotherapie, waaronder rekoefeningen en oefeningen met weinig impact, kunnen spiersymptomen helpen verlichten. Apparaten zoals oprijplaten, beugels, rollators en rolstoelen kunnen patiënten helpen energie te besparen en mobiel te blijven. Logopedie kan een patiënt helpen strategieën te ontwikkelen om duidelijker te spreken. Na verloop van tijd kunnen alternatieve communicatiemiddelen, zoals spraaksynthesizers, nuttig zijn.

De ALS-kenmerken van de aandoening zorgen er uiteindelijk voor dat patiënten niet meer zelfstandig kunnen staan, lopen, in of uit bed kunnen stappen of hun handen en armen kunnen gebruiken. Moeilijkheden met slikken en kauwen verminderen het vermogen van de patiënt om normaal te eten en verhogen het risico op verstikking. Patiënten verliezen uiteindelijk het vermogen om zelfstandig te ademen en hebben ondersteuning op een beademingsapparaat nodig om te overleven.

Het is belangrijk voor zorgverleners en gezinnen om na te denken over managementkwesties op de lange termijn en een team van experts te identificeren dat kan helpen bij moeilijke medische, financiële en emotionele uitdagingen. Het is absoluut noodzakelijk om een arts te hebben die goed geïnformeerd is over zowel ALS als FTD en benaderingen van behandeling. Andere medisch specialisten die behulpzaam kunnen zijn zijn: logopedisten, ergotherapeuten en fysiotherapeuten, neuropsychologen, verpleegkundigen (met name thuisverpleging) en erfelijkheidsadviseurs.

Genetica

Maar liefst de helft van de mensen met de diagnose ALS vertoont gedragsveranderingen of een achteruitgang in taalvaardigheid vergelijkbaar met die waargenomen bij gedragsvariant FTD of primaire progressieve afasie. Omgekeerd ontwikkelen tot 30% van de mensen met de diagnose FTD motorische symptomen die consistent zijn met ALS.

Deze overlap bracht experts ertoe te stellen dat FTD en ALS tot een gemeenschappelijk ziektespectrum behoren, vooral in het licht van de recente ontdekking dat mutatie van de C9orf72 gen is de meest voorkomende genetische oorzaak van beide aandoeningen. De C9orf72 genmutatie produceert een uitbreiding van een gebied van het gen bestaande uit zes nucleotiden, een hexanucleotide-herhaling van GGGGCC genoemd. Dragers van deze genuitbreiding kunnen honderden tot duizenden herhalingen van het hexanucleotide hebben vergeleken met 30 of minder bij iemand zonder C9orf72-gerelateerde ALS of FTD. Van een klein aantal zeldzame genen is aangetoond dat ze een rol spelen bij erfelijke ALS met frontotemporale degeneratie. Dit zijn VCP, SQSTMI, UBQLN2 En CHMP2B.

Pathologie

In de meeste gevallen wordt ALS met frontotemporale degeneratie geassocieerd met abnormale accumulatie van het eiwit TDP-43. Ophopingen van het gefuseerde in sarcoom (FUS) eiwit worden aangetroffen bij een minderheid van individuen.

Aanvullende bronnen

Referenties

Strong, MJ, Abrahams, S., Goldstein, LH et al. Amyotrofische laterale sclerose - frontotemporale spectrumstoornis (ALS-FTSD): herziene diagnostische criteria. Amyotrofische laterale sclerose Frontotemporale degeneratie. mei 2017.

Ng, ASL, Rademakers, R. en Miller, BL Frontotemporale dementie: een brug tussen dementie en neuromusculaire aandoeningen. Ann NY Acad Sci. maart 2015.

Ji, AL., Zhang, WW., Huang, WJ. Genetisch inzicht in het spectrum van amyotrofische laterale sclerose/frontotemporale dementie. J Med. Genet. maart 2017.

Saxon, JA, Thompson, JC, Jones, M. et al. Onderzoek naar het taal- en gedragsprofiel bij FTD en ALS-FTD. J.Neurol. Neurochirurgie. Psychiatrie. juni 2017.